فشار خون یک بیماری بدون علامت است

متخصص بیماری‌های داخلی و استادیار دانشگاه علوم پزشکی مشهد با بیان اینکه فشار خون یک بیماری بدون علامت است افزود: در صورتی که این فشار خون کنترل نشود می تواند  عوارض جدی مانند بیماری های قلبی، کلیوی، چشمی و سکته های مغزی را به دنبال داشته باشد.

دکتر زهرا عطایی در گفتگو با وب‌دا با ذکر این مقدمه که بیماری‌های غیر واگیر و از جمله فشار خون در جوامع امروز شیوع زیادی پیدا کردند افزود: نکته مهم در مورد فشار خون این است که اغلب ما نمی‌دانیم چه زمانی برای بررسی فشار خون باید مراجعه کنیم؟ توصیه ای که در آخرین گاید لاین‌ها شده ، به این اشاره دارد که تمام افراد بالای ۱۸ سال در صورتی که تاکنون هیچ علامتی نداشته‌اند، باید یک بررسی اولیه فشار خون داشته باشند و اگر فشار خون در فرد ۱۸ سال به بالا که بررسی شده نرمال بود، بدون اینکه فرد هیچ ریسک فاکتور دیگری داشته باشد (مثل چاقی یا بیماری‌های زمینه‌ای کلیوی یا بیماری‌های قلبی -عروقی) لازم است که هر سه سال، فشار خون او چک شود.

 ولی اگر فرد در مراجعه‌ای که در سن ۱۸ سالگی به بعد دارد فشار خونش بالا تشخیص داده شد و یا بیماری‌های همزمان داشت بهتر است که به صورت سالانه مراجعه کند. در مورد اطفال در اینجا صحبتی نمی‌کنم چون در حیطه تخصصی من نیست فقط این نکته قابل تذکر است که در مورد اطفال معمولاً اگر علامت‌دار باشند یا پزشک معالج تشخیص بدهد نیاز است که فشار خون چک بشود.

وی ادامه داد: وقتی فرد به کلینیک مراجعه می‌کند و فشار خون او چک می‌شود، معمولاً استاندارد ما برای اینکه فشار خون فرد را نرمال محسوب کنیم؛ فشار کمتر از ۱۳۰ روی ۸۰ تا ۸۵ است. اگر این فرد فشار ۱۳۰ تا ۱۳۹ داشت و فشار سیستول یا فشار دوم او بین ۸۵ تا ۹۰ بود، ما این فشار خون را یک فشار بالاتر از نرمال تلقی می‌کنیم، اما هنوز در حدی نیست که درمانی را برای فرد شروع کنیم. در این افراد توصیه می‌شود که سبک زندگی شان را اصلاح کنند و بعد مراجعه مجدد داشته باشند و لازم است که وقتی می‌خواهیم مارک فشار خون را بر فردی بزنیم حداقل دو تا ۳ نوبت فشار خون او را بگیریم و در  نهایت در پرونده او یادداشت می‌کنیم و توصیه می‌کنیم که ۱ تا ۴ هفته بعد مراجعه داشته باشد، تا ما مجدداً فشار خونش را چک کنیم و در این فاصله رژیم غذایی و سبک زندگی سالمی که به او توصیه کردیم را داشته باشد.

دکتر عطایی خاطر نشان کرد: برای اطمینان از فشار خون یک فرد معمولا باید حداقل سه نوبت او مراجعه داشته باشد و اگر در این سه نوبت ما فشار خون بالای حدود ۱۳۰ تا ۱۳۹ و ۸۵ تا ۹۰ را در ارزیابی آن فرد به دست آوردیم نیاز است که در اینجا به صورت قطعی سبک زندگی سالم را داشته باشد و اگر پس از سه ماه کنترل نشد و فشار بالاتر رفت و به ۱۴۰ به ۹۰ رسید، قطعاً باید درمان دارویی در فرد انجام بشود. اما چرا باید فشار خون در افراد کنترل بشود؟ طبق آمارهای اخیر یکی از مهم‌ترین علل مرگ و میر در دنیا فشار خون است که حدود ۱۰ تا ۱۱ میلیون فرد را سالانه به کام مرگ می‌برد و بنابراین مهم است که فشار خون در افراد کنترل بشود و طبق همین آمار گفته می‌شود که علیرغم توصیه‌های انجام شده کمتر از ۵۰ درصد افراد به این توصیه‌ها توجه می‌کنند و به ویژه برای درمان‌های لازم اقدام می‌کنند.

نکته مهمی که در مورد فشار خون وجود دارد این است که معمولاً فشار خون بالا علائمی ندارند و ممکن است یک سری علائم مختصر به شکل تپش قلب یا احساس گرفتگی و درد قفسه سینه و تکرر ادرار در شب یا سنگینی سر و گرفتگی گوش و سرگیجه عنوان کنند که علائم خاص و تخصصی برای فشار خون نیست.

اما یک نکته‌ای که اکثر بیماران آن را عنوان می‌کنند این است که می گویند: ما فشارمان بالا بوده و به دنبال آن دچار خون دماغ شده‌ایم در واقع چیزی که در مطالعات گفته می‌شود، دقیقاً عکس این موضوع است یعنی در واقع بیماران با دیدن خون به دنبال پروسه خونریزی بینی دچار افزایش فشار خون می‌شوند.

این استاد دانشگاه تاکید کرد:  فشار خون بالا می‌تواند عوارضی را در افراد ایجاد کنند که یکی از عوارض آن عوارض مغزی است که به صورت سکته‌های مغزی بروز می‌کند و همچنین عوارض بر روی کلیه‌ها یا چشم‌ها که در جریان فشار خون بالا اتفاق می‌افتد.

" فشارخون روپوش سفید " و " فشار خون ماسکه شده" چیست؟

دکتر عطایی در ادامه به دو نوع فشار خون مهم نیز اشاره کرد و گفت: وقتی بیمار مراجعه می‌کند لازم است که از هر دو بازو فشار خون چک شود و بعد مارک فشار خون را پس از دو یا سه نوبت چک کردن به مریض می‌زنیم. اما لازم است که خود افراد نیز همکاری داشته باشند و مکرراً فشار خون خود را در منزل یا مراکز بهداشت و یا مراکز درمانی چک کنند و گاهی لازم است که به صورت فشار خون هولتر در منزل چک بشود، چون طبق آمار های موجود، در افراد آسیایی و بیمارانی که آسیایی هستند معمولاً فشار خون را در زمان شب و اول صبح بیشتر تشخیص می‌دهیم. همچنین ما یک ترمی داریم به نام " فشار خون روپوش سفید" و یک ترمی با عنوان " فشار خون بالای ماسکه شده". فشارخون روپوش سفید، به حالتی می گویند که فرد در منزل فشار خون خود را چک می‌کند و نرمال است اما وقتی مراجعه می‌کند به پزشک مشخص می‌شود که فشار خون او بالا است. در مورد فشار خون بالای ماسکه شده هم به همین صورت است یعنی پس از مراجعه فرد به کلینیک ما می‌بینیم که فشار خون او نرمال است ولی وقتی که در منزل فشارش را چک می‌کند و یا ما هولتر فشار خون برای فرد می‌گذاریم می‌بینیم که بیمار فشارهای بالا داشته است.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد یادآور شد؛ آمارهای ارائه شده حاکی از آن است که حدود ۱۰ تا ۳۰ درصد افراد فشار خون روپوش سفید و ۱۰ تا ۱۵ درصد افراد فشار خون بالای ماسک دارند. بنابراین مهم است که وقتی بیماری مراجعه می‌کند و ما پس از چندین نوبت چک کردن فشار خون بالا را برای او تشخیص می دهیم، حتماً از لحاظ فشار خون روپوش سفید و فشار خون ماسکه هم چک بشود و این همکاری برای بررسی مکرر فشار خون چه در منزل یا در مراکز بهداشت و مراکز درمانی از سوی بیمار انجام شود.

برای اینکه ما بتوانیم تشخیص فشار خون بالا را برای فرد داشته باشیم، اندازه‌گیری‌های مکرر فشار خون در فواصل مختلف زمانی برای ما کافی است و نیازی به انجام تست‌های تکمیلی نیست، مگر اینکه بیمار ما در شرح حال خود و معاینه‌ای که ما می‌کنیم یک سری علائم هشدار را داشته باشد و ما شک به فشار خون ثانویه داشته باشیم؛ مثلاً اینکه سن او زیر ۳۰ سال باشد یا بیمار با شرایط اورژانسی فشار خون مراجعه کند و یا اینکه علائم دیگری مثل تپش قلب همزمان یا کریس‌های ناگهانی فشار خون بالا و علائم کلیوی خاص که تشخیص آن به عهده پزشک معالج است را دارا باشد.

 در این موارد ممکن است ما به فشار خون ثانویه مشکوک شویم و این احتمال را می‌دهیم که بیمار از مدت‌ها قبل فشار خون را داشته و دیر مراجعه کرده و ما یک سری عوارض را در او داریم که نیاز است، همزمان یک سری تست‌ها مثل نوار قلب، تست ادرار و حتی اکوکاردیوگرافی، سی تی و ام آر آی مغز و سونوگرافی دابلر عروق کلیه و سونوگرافی عروق داپلر گردن معاینه ته چشم که توسط پزشک معالجی که بیمار را می‌بیند انجام می‌شود و به هر هر حال نیاز است در کنار شرح حالی که انجام می‌دهیم در مورد اینکه درمانی که ما می‌خواهیم برای بیمار انجام بدهیم به چه صورت باشد؟ هم توجه لازم را داشته باشیم.

ما معمولاً در مورد پروسه درمان اولین کاری که برای بیمار انجام می‌دهیم در فشارهای زیر ۱۴ روی ۹۰ توصیه به سبک زندگی صحیح می‌کنیم شاید روش زندگی ما نسبت به دهه‌های گذشته و رعایت آن در جوامع کنونی با توجه به مواردی که شاهد هستیم، اهمیتش خیلی پررنگ‌تر شده است. امروزه شاهدیم که افراد سبک تغذیه ای نامطلوبی دارند و به سمت فست فودها رفته‌اند. میزان چاقی خیلی شایع شده و همینطور سندروم متابولیک در افراد شایع‌تر شده است. بنابراین توصیه‌هایی که ما داریم این است که اولاً مصرف نمک محدود بشود و این محدودیت به معنای آن است که در زمان طبخ غذا نباید نمک اضافه بشود و در زمان در سر سفره هم نمک نباید باشد. افراد مصرف فست فودها را کم کنند ، چاقی در افراد کاهش پیدا کند و فرد باید رژیم سالم داشته باشد و تا حد ممکن رژیم‌هایی که بتواند چاقی را در افراد کم کند، داشته باشند و از سوی دیگر استرس در افراد باید تعدیل و قطع سیگار انجام شود، به خصوص افرادی که فشار خون بالا دارند و اینکه در هوای آلوده نباید افراد وارد فضای بیرون بشوند.

رژیم‌های غذایی سالم و غنی از پتاسیم، کلسیم و منیزیم مورد توصیه است و یک رژیم نرمال رژیمی اینگونه است، که اگر یک بشقاب غذا را ما در نظر بگیریم نصف آن بشقاب باید از سبزیجات و میوه‌ها باشد تقریباً یک چهارم این بشقاب باید از کربوهیدرات‌ها باشد به اضافه چربی و نصف دیگر آن از ترکیبات پروتئینی مثل گوشت یا پروتئین‌های گیاهی باشد و در واقع یک چهارم را ما اجازه داریم که از چربی استفاده کنیم. بنابراین ما باید سبزیجات و میوه‌جات تازه را در رژیم غذایی حتماً داشته باشیم و در کنار آن ورزش هم توصیه می‌شود؛ حداقل ۳۰ دقیقه ورزش‌های هوازی به مدت ۵ تا ۷ روز در طول هفته به افراد توصیه می‌شود، آسان‌ترین نوع این ورزش‌های هوازی پیاده‌روی ساده است در نقاطی که هوا آلوده نباشد.

دکتر عطایی اضافه کرد: در کنار توصیه‌های مربوط به سبک زندگی تاکید می‌کنیم که بیمار مکرراً به کلینیک مراجعه داشته باشد و مرتباً فشار خون او بررسی شود و این سبک زندگی هم ۳ تا ۶ ماه باید ادامه داشته باشد. اگر علیرغم همه این توصیه‌ها فرد همچنان فشار خون بالا داشت و عوارض به آن اضافه شد باید درمان دارویی را برای او شروع کنیم نکته ای که وجود دارد این است که زمانی که درمان را برای فرد آغاز می‌کنیم، بر عهده منِ پزشک است که تعداد داروی تجویز شده را تا حد ممکن کم کنم و با برقرای یک تعامل دو طرفه با بیمار، او را نسبت به عوارض این بیماری آگاه کنیم و همینطور اهمیت درمان را در پیشگیری از عوارض جدی فشار خون به او شرح دهیم.

همچنین می‌توانیم یک گروه درمانی برای بیمار تشکیل بدهیم که در کنار درمان فشار خون او (اگر فکر می‌کنیم که بیمار دچار عوارض فشار خون شده مثلاً عوارض کلیوی یا چشمی و یا قلبی با پزشکان متخصص) در این حیطه هم در تماس باشیم و او را آگاه کنیم که کنترل فشار خون می‌تواند چه سودمندی داشته باشد و از مصرف داروهای اضافه‌تر و مراجع‌های مکرر پیشگیری شود.