گفتگو با پژوهشگر و استادیار جوان و برتر دانشکده بهداشت

ساخت و بکارگیری سیستم های تهویه مناسب در مراکز بیمارستانی، تا 70 درصد احتمال انتقال عفونت های هوابُرد را کاهش می‌دهد

دکتر محمد نورمحمدی ، متولد 1365 در شهر تربت حیدریه، عضو هیئت علمی دانشکده بهداشت در گروه مهندسی بهداشت حرفه‌ای و ایمنی کار، از جمله اساتید جوان و پویا در عرصه‌ی آموزش و پژوهش دانشگاه علوم پزشکی مشهد است که طی پنج سال همکاری با این دانشگاه، تلاش‌های ارزنده‌ای را در عرصه‌های فوق ارائه و حتی در راه اندازی و تجهیز آزمایشگاه بهداشت حرفه ای و ایمنی کار در محل جدید دانشکده (واقع در مجتمع خوارزمی)، که با همراهی سایر همکاران و ریاست وقت دانشکده صورت گرفته است، نقش فعالی را ایفا نموده است.

این استادیار و محقق جوان که فعالیتهای کاری خود را متمرکز در فیلد تخصصی " تهویه و کنترل آلودگی هوا " معرفی می کند، معتقد است که یکی از مهمترین راهکارهای کاهش عفونت های بایروسل یا هوابُرد در فضاهای بیمارستانی استفاده از سیستم های تهویه مناسب و متناسب با محیط است که می تواند تا حدود 70 درصد احتمال انتقال این عفونت ها را در محیط بیمارستان کاهش دهد. شرح این توضیحات را به همراه مقدمه ای از بیوگرافی دکتر محمد نورمحمدی در گفتگو با وبدا می خوانید: " من در خرداد 1365 در یکی از روستاهای شهرستان تربت حیدریه به دنیا آمدم و تحصیلات پیش از دانشگاه را در زادگاهم سپری کردم، در سال 1384 در رشته کاردانی بهداشت حرفه ای و ایمنی کار در دانشگاه علوم پزشکی گناباد پذیرفته شدم و پس از دو سال تحصیل در این مقطع، به دانشگاه تهران برای گذراندن دوره کارشناسی ناپیوسته رفتم، خوشبختانه در سال ۸۸ مقطع ارشد را هم در دانشگاه تهران قبول شدم و با اتمام این دوره در سال 1390 برای گذراندن دوره طرح به دانشگاه زابل رفتم و به مدت دوسال به عنوان هیات علمی در این دانشگاه خدمت کردم. آزمون مقطع دکترا را هم با پذیرش در دانشگاه علوم پزشکی تهران پشت سر گذاشتم و همان سال تقریبا همکاری‌های من با دانشگاه علوم پزشکی مشهد آغاز شد. در سال ۹۴ ما اولین دوره بورسیه دانشگاه را داشتیم که من در این مقطع بورسیه دانشگاه علوم پزشکی مشهد شدم و نهایتاً در سال 1397 به عنوان عضو هیئت علمی در دانشگاه علوم پزشکی مشهد مشغول به کار شدم".

دکتر نورمحمدی در خصوص وضعیت رشته بهداشت حرفه ای و ایمنی کار در دانشکده بهداشت نیز می گوید: " با توجه به اینکه این رشته جزو آخرین رشته‌هایی است که به دانشکده اضافه شد، امکانات و ظرفیت‌های ما برای بکارگیری آن خیلی کم بود؛ بطوریکه در سال ورود من به دانشکده بهداشت (1397) حتی امکانات اولیه آزمایشگاهی را نداشتیم و با همراهی آقای دکتر میرزایی شروع کردیم به راه اندازی آزمایشگاه‌ها و چون تخصص من بحث تهویه صنعتی و عوامل شیمیایی بود، آزمایشگاه تهویه صنعتی دانشگاه را حتی در مواردی با هزینه‌های شخصی تقبل کردیم، تا بالاخره آزمایشگاه تهویه صنعتی راه اندازی شد. خوشبختانه زمانیکه از بورد تخصصی وزارتخانه آمدند و آزمایشگاه تهویه را دیدند، تایید کردند و حتی برای 5 دانشگاه دیگر از جمله دانشگاه بم، نیشابور و حتی دانشگاه تربیت مدرس تهران نیز ما این تجهیزات را ساخته و ارسال کردیم.

 پس از آن، من وارد فاز ارتباط با صنعت شدم و چون تخصصم بهداشت حرفه‌ای بود و در مقاطع ارشد و دکترا با صنعت ارتباط نزدیکی داشتم هم به عنوان مسئول HSE کارخانجات خیلی بزرگ کار کردم و هم به عنوان مشاور و کارشناس بهداشت حرفه‌ای صنایع. در همین فضا چند سالی مشغول به کار بودم و بر اساس ارتباطات نزدیکی که با صنایع داشتم، شروع کردیم به انعقاد قراردادهای پژوهشی مرتبط با صنعت و به حمدالله چند سالی است که بیشترین قراردادهای ارتباط با صنعت دانشگاه مربوط به این گروه بهداشت حرفه‌ای است و پیشرفت خوبی را هم داشته‌ایم.

وی در خصوص اهمیت سیستم های تهویه در کاهش انتقال عفونت ها بویژه در دوران همه گیری کرونا می گوید: " با توجه به اینکه در دوران کرونا من به عنوان مشاور تهویه در خیلی از بیمارستان‌ها کار میکردم، بسیاری از معضلات را در این زمینه توانستیم با همکاری گروه حل کنیم و مشاوره‌های تخصصی خوبی در زمینه تهویه دادیم.

یکی از طرح‌های مثمر ثمر، همین کاهش عفونت‌های بیمارستانی و ارتباطش با تهویه بود؛ به عبارت بهتر ما اصلاحات تهویه را در یکی از بخش‌های بیمارستانی انجام دادیم و میزان کاهش عفونت‌ها که حدود ۷۰ درصد بود را در نتیجه این طرح‌های عملیاتی خود مشاهده کردیم. حتی در بخش صنایع هم که اکنون طراحی هایی انجام می‌شود، ابتدا یک اندازه‌گیری جهت سنجش میزان آلاینده‌ها انجام میدهیم و پس از طراحی نیز، ارزیابی راندمان و بهره‌وری سیستم خودمان را انجام می‌دهیم و خوشبختانه در چند مورد از صنایع که این کار را انجام دادیم حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد کاهش میزان آلاینده‌ها را شاهد بودیم.

همچنین در زمینه مشاوره های مرتبط، به بسیاری از مراکز بیمارستانی مشاوره دادم و به عنوان مثال حدود ۱۵۰ ساعت مشاوره فقط در بیمارستان قائم (عج) انجام شد. در خصوص تهویه و حتی برگزاری دوره‌های آموزشی برای کارشناسان در رابطه با نقش تهویه در کاهش عفونت‌های هوابرد در بیمارستان‌ها کلاس هایی را برگزار کردیم که به حمدالله نتایج مطلوب و بازخوردهای خوبی داشتیم و خرسندیم از این ارتباطی که با بیمارستان‌ها داشتیم و توانستیم جایگاه بهداشت حرفه‌ای را در بیمارستان‌ها ارتقا دهیم، اهمیت جایگاه بهداشت حرفه‌ای را در بیمارستان‌ها برای مدیران محترم و سرپرستان جا بیندازیم و در نهایت کاهش بار بیماری‌ها و عفونت‌ها را داشته باشیم.

این استادیار جوان در رابطه با طرح های پژوهشی خود نیز اضافه می کند: " تا کنون بالغ بر ۱۵ طرح تحقیقاتی داشتم که در رابطه با بیمارستان‌ها بوده است، در بحث پاتولوژی ما فرمالدهید را ارزیابی کردیم و خطر سرطان‌زایی آن در بحث بیوآئروسل ها (هر موجود زنده‌ای که در هوا به صورت هوا برد، است) و کاهش آن را در رابطه با نقش تهویه سنجیدیم و خوشبختانه نتایج خوبی را هم به دست آورد.

 دکتر نورمحمدی با اشاره به همکاری های خوب‌دانشکده بهداشت و دانشگاه نیز می گوید: " در طول این چند سال مسوولان دانشکده بهداشت همکاری بسیار خوبی داشته اند به خصوص ریاست محترم دانشکده جناب آقای دکتر قلیان که زحمات زیادی را برای تجهیز دانشکده کشیدند چون در گروه بهداشت حرفه ای و بهداشت محیط نیاز به وسایل تخصصی زیادی است و در بحث دانشگاه هم نکته مهمی را که باید در خصوص راه اندازی مراکز درمانی ذکر کنم این است که حتماً پیش از راه‌اندازی و شروع کار مراکز درمانی، از نظرات متخصصین امر در زمینه‌های مختلف تهویه و کنترل عفونت‌ها و غیره بهره گرفته شود؛ نه اینکه بیمارستان راه اندازی شود و بعد به ما اعلام ‌کنند که شما برای ارزیابی بروید قطعا در این مرحله ارزیابی تقریباً موثر نخواهد بود و جایی برای اصلاح وجود ندارد، چون آن ساختار ایجاد شده و نواقص سیستم‌های تهویه به قوت خود باقی می‌ماند و قابل اصلاح نخواهد بود و حتی پیشنهاد من این است که متخصصین در تیم مشاوره باشند این موضوع بسیار می‌تواند در رفع نواقص و اصلاح پروژه‌ها موثر باشد.

این پژوهشگر و استاد جوان در همین ارتباط یاد آور می‌شود: " غالباً دیدگاه مهندسین فنی که سیستم های تهویه را می سازند، دیدگاه پرکتیکال است، اما دیدگاه ما بر پایه بهداشت و سلامت است در دوره‌ی کرونا، اوایل این موضوع مطرح شد که شستن دست‌ها و استفاده از الکل مهم است، اما بعداً سازمان بهداشت جهانی اعلام کرد که بیش از ۷۰ درصد انتقال این بیماری از طریق ذرات هوابرد انجام می‌شود و شاید بتوان گفت که تنها راه کاهش این عفونت‌های هوابرد استفاده از یک سیستم تهویه مناسب است. مرکز سلامت محیط کار وزارت بهداشت، یک استانداردهایی را برای مراکز درمانی در نظر گرفته که یکی از این استانداردها تعداد تعویض هوا در ساعت است؛ یعنی شما چه مقدار هوا را در طول یک ساعت به بخش وارد کنید تا عفونت‌ها کاهش یابد. در دنیا نقش این سیستم‌های تهویه در کاهش عفونت‌ها در مطالعات مختلف به ثبت رسیده است.

البته خود ما هم یک طرح تحقیقاتی اثرگذار امسال انجام دادیم که طی آن دو اتاق در کنار هم و با شرایط یکسان مورد بررسی قرار گرفت؛ این بررسی نشان می‌داد یک اتاق میزان عفونت بیمارستانی ۱۰ درصد دارد و اتاق دوم ۷۰ درصد، علت آن هم این بود که اتاق دوم هیچ هوایی به آن وارد نمی‌شود و مجبور بودند که درب و پنجره را باز کنند و این موجب عفونت آسیتو باکتر می‌شود که بستر انتقال آن از طریق گرد و غبار داخل هوا است. متاسفانه در حال حاضر خیلی نظارتی بر هواسازهای بیمارستان های ما نمی‌شود و با توجه به اینکه این سیستم‌ها می‌تواند در کاهش عفونت‌ها بسیار نقش آفرین باشد، نیازمند نظارت و توجه بیشتر مسوولان است.

وی در خصوص جایگاه دانشگاه علوم پزشکی مشهد و دانشکده بهداشت در کشور هم معتقد است: " جهشی که ما در دانشگاه علوم پزشکی مشهد در گروه بهداشت حرفه‌ای داشته ایم به جرات می‌توانم بگویم که در هیچ دانشگاه دیگری نبوده و ما جزو چند دانشگاه برتر در حوزه بهداشت حرفه‌ای هستیم. در حال حاضر ما هم کارشناسی پیوسته را داریم و هم مقطع ارشد را و درخواست ارشد ارگونومی را هم داده‌ایم که مورد پذیرش قرار گرفته است؛ همچنین بنا داریم تا دو سال آینده مقطع دکترا را هم در این رشته در دانشگاه داشته باشیم.

وی در خصوص مختصات رشته بهداشت حرفه ای  و بازار کار آن نیز می گوید: " به همه کسانی که قصد دارند وارد رشته بهداشت حرفه‌ای شوند می گویم که اساس این رشته ریاضی فیزیک است و رشته بهداشت حرفه‌ای تنها رشته علوم پزشکی است که ۲۰ درصد از ورودی‌های آن از رشته‌های ریاضی فیزیک هستند و از لحاظ بازار کار هم از رشته‌های خیلی خوب است. با توجه به اینکه ماده ۸۵ قانون کار می‌گوید که هر کارگاه حتی بالاتر از ۲۵ نفر کارگر داشته باشد، لازم است که یک مشاور بهداشت حرفه‌ای داشته باشد از این جهت بازار کار این رشته مطلوب خواهد بود.

دکتر نورمحمدی به اهمیت تبدیل دانش به محصول نیز اشاره کرده و می گوید: " دانشگاه‌های نسل ۳ و ۴ دنیا صرفاً علمی و تحقیقاتی کار نمی‌کنند و این دانش را سعی می‌کنند در جاهای مختلف استفاده و یک معضلی را از جامعه حل کنند . ما هم که با صنعت در ارتباط هستیم سعی داریم معضلات این حوزه را حل کنیم. خوشبختانه در مشهد بستر خوبی فراهم شده و دفتر ارتباط با صنعت دانشگاه کارهای مطلوبی را در حال انجام دارد و در طول این ۴ سال که من در دانشگاه حضور داشتم به شکلی فعال کارهای تحقیقاتی در این حوزه در حال انجام می‌باشد و به همین دلیل این اجازه را هم دادند که اساتید بتوانند در محور ارتباط با صنعت به فضای صنایع بروند و مشاوره بدهند، طراحی کنند و معضلات صنایع را حل کنند.

وی در خصوص ارتباط خود با دانشجویان هم می گوید: " با توجه به اینکه من چند سالی به عنوان استاد آموزشی برتر در گروه معرفی شدم، به خاطر ارتباط خوبی که با دانشجویان داشتم و رابطه دوستانه ای که بین ما حاکم است، همیشه به آنها می‌گویم که امیدوار باشید چون آینده از آن شما است و باید آن را بسازید. فضاهای منفی در زمان ما هم وجود داشت و همیشه هم خواهد بود، مطمئن باشید که هیچ تلاشی بیهوده نخواهد بود و قطعاً نتیجه خواهد داشت؛ من به این موضوع اعتقاد و یقین دارم در قرآن کریم هم خداوند متعال می‌فرماید " اِنَ مَعَ العُسرِ یُسری؛ پس از هر سختی آسانی است" و اگر به اهمیت آموزش پی ببرند مطمئناً در آینده فرد موفقی خواهند بود. در زمانی که من به عنوان استاد در دانشگاه زابل فعالیت می‌کردم نخستین باری که با دانشجویان مواجه شدم احساس کردم جو منفی بین آنها حاکم است و حتی به ادامه تحصیل در مقطع کارشناسی هم فکر نمی کنند، شروع به صحبت با آنها کردم و از وضعیت خودم برای آنها گفتم؛ اینکه در ابتدای شروع تحصیلات دانشگاهی چندان امیدوار به ادامه تحصیل نبودم و افق دیدم بسیار کوتاه بود، اما در ادامه اساتیدی که در مسیر من بودند خیلی تاثیرگذار شدند و به من گفتند که تو می‌توانی جایگاهت را ارتقا دهی؛ البته این را هم بگویم که خیلی از دانشجویان ما که در مقطع کاردانی زابل بودند هم اکنون جز دانشجویان دکترای دانشگاه تهران هستند و حتی به لحاظ علمی و پژوهشی از من هم پیشرفت بیشتری داشتند و چند نفر آنها را هم در خارج از کشور در حال تحصیل هستند، بنابراین به دانشجویان می‌گویم که امیدوار باشند و تلاش کنند و بی شک نتیجه تلاش خود را در آینده خواهید دید.