گفتگو با استاد و محقق برتر دانشکده بهداشت که بیشتر فعالیت خود را متمرکز به رفع مشکلات زیست‌محیطی نموده‌است

دکتر بهنام باریک بین، عضو هیات علمی و استاد گروه مهندسی بهداشت محیط دانشکده بهداشت، از جمله اساتید با سابقه و مجرب دانشگاه علوم‌پزشکی مشهد است که به مدت 2 سال عضویت در بورد کشوری بهداشت محیط و 3 بار انتخاب پژوهشگر برتر و یک بار پژوهشگر استانی خراسان جنوبی و همچنین استاد نمونه آموزشی و اخلاق را در کارنامه خویش دارد. وی در اوایل سال 1398 از دانشگاه علوم‌پزشکی بیرجند به دانشگاه علوم‌پزشکی مشهد مامور گردید تا ادامه خدمات آموزشی خود را در دانشکده بهداشت مشهد شروع نماید. با پذیرش اولین دوره دانشجویان دکتری در رشته بهداشت محیط دانشکده در سال 1399 با همکاری  تیم پژوهشی و در قالب پروژه دانشجوی دکتری  طرح تحقیقاتی را با عنوان "بررسی مطالعه آلودگی فلزات سنگین در خاک های محل دفن پسماندها قدیمی شهر مشهد، ارزیابی ریسک اکولوژیکی و سلامتی" شروع  نمود و نتایج تحقیق خود را در ششمین همایش بین المللی و پنجمین همایش کشوری بهداشت محیط ارائه کرد، موضوع تحقیق نامبرده به عنوان طرح منتخب پژوهشی دانشکده  قرار گرفت که به ارائه شرح مختصری از رزومه آموزشی و نتایج این طرح می‌پردازیم.

 این استاد پیشکسوت که ۲۷ سال سابقه کار آموزشی و پژوهشی در دانشگاه های علوم پزشکی بیرجند و  مشهد را دارد در گفتگو با وب‌دا ضمن بیان مقدمه‌ای از فرایند تحصیلی و کاری خود، به شرح انجام طرح تحقیقاتی منتخب خود می‌پردازد: " من حدود 22 سال در دانشگاه بیرجند به عنوان عضو هیات علمی مشغول به کاربودم و پس از آن به دانشگاه علوم‌پزشکی مشهد منتقل شدم و هم اکنون مدت 5 سال است که در گروه مهندسی بهداشت دانشکده بهداشت این دانشگاه مشغول به خدمت می‌باشم. فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی من در دانشکده بهداشت، شامل مقاطع مختلف کارشناسی تا دکترا است و حوزه‌های پژوهشی و مطالعاتی‌ام بیشتر بر زمینه‌های تصفیه آب و فاضلاب و مدیریت پسماند معطوف است. من و همکارانم در گروه با طرح‌هایی که در دانشکده بهداشت انجام میدهیم سعی داریم که در حوزه‌های بهداشتی و زیست محیطی به حل مشکلات و معضلات منطقه کمک نموده تا مسئولان با دانش و آگاهی بهتر بتوانند در این زمینه قدم‌های موثر تر و بهتری بردارند.

در همین زمینه، طرح پژوهشی مذکور را در اواخر سال ۹۹ با همکاری تیم پژوهشی و یکی از دانشجویان دکتری به نام سرکار خانم مهندس نعیمی که از مربیان با تجربه و علمی دانشکده بهداشت دانشگاه علوم‌پزشکی بجنورد می‌باشند و هم اکنون بعنوان دانشجوی دکتری در دانشکده بهداشت مشهد مشغول به تحصیل میباشند به عنوان پروژه این دوره  شروع کردیم. این طرح تحقیقاتی با عنوان " بررسی غلظت فلزات سنگین در خاک محل دفن قدیمی پسماندهای شهری مشهد و نهایتاً ارزیابی و ریسک آن " مورد تصویب قرار گرفت. چون ما بر این اعتقاد هستیم که محل‌های دفن که کانون قوی برای انتقال آلاینده‌های زیست محیطی است میتواند به عنوان منشا انتقال آلودگی به آب، خاک و هوا تلقی شود. بنابراین ما این پروژه تحقیقاتی را آغاز کردیم و خوشبختانه مراحل اجرای آن به خوبی انجام شد و پس از طی دوره ۸ تا ۹ ماه به نتایج مطلوبی رسیدیم.

در مورد فلزات سنگین این توضیح لازم است که فلزات سنگین معمولاً وزن مخصوص‌شان بیشتر از 6 گرم بر سانتیمتر مکعب و یا جرم اتمی بیش از 50 دارند و حاوی نمکهای رنگی هستند و دلیل خطرناک بودن آنها این است که در متابولیسم بدن، حالت انباشتگی پیدا می‌کند و این انباشتگی می‌تواند در کلیه مواد غذایی که وارد بدن ما می‌شود و حتی آب وجود داشته باشد و بنابر این با ورود آن‌ها به بدن سرطان‌های مختلف و بیماری‌های مزمن ایجاد می‌شود، در مواردی که این ترکیبات به روشها و مسیرهای مختلف منجمله شیرابه محل دفن پسماندها به منابع آبی نفوذ نمایند با هماهنگی ارگانهای مسئول از مصرف شرب چاه‌های آلوده خودداری می‌شود و یا از طریق تصفیه فلزات سنگین از آب حذف می‌شوند که البته هزینه بردار است لذا بدلیل همین هزینه ها و از دست دادن موقت منابع آب و یا دیگر منابع محیطی با انجام تحقیقات پیشگیرانه می‌توان در حفظ سلامتی در درجه اول و حفظ محیط زیستمان با تکیه بر توسعه پایدار اقدام نمود. فلزات سنگینی که در این تحقیق کار شد، ۸ فلز عمده سنگین شامل سرب، جیوه، آرسنیک، آهن و... بود که هدف آن بیشتر خاک منطقه و ارزیابی ریسک؛ اعم از ریسک اکولوژیکی و ریسک بهداشتی آن بود تا ببینیم خاک منطقه از نظر خطرزایی در چه وضعیتی است. این یک مطالعه مقطعی بود که البته با اندیس‌های تحلیلی در این خصوص همراه بود.

ما در این پژوهش ۱۲ ایستگاه را در محل دفن انتخاب کردیم؛ که دو ایستگاه هم به عنوان نمونه شاهد در حاشیه آن محل انتخاب شد و مختصات محل‌های نمونه برداری را از نظر سیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS) بررسی کردیم و این نقاط را پس از مشخص شدن وارد پژوهش‌مان کردیم؛ ۲ فصل بارانی و خشک به عنوان دو فصل نمونه برداری انتخاب شد تا اختلاف تغییرات فصلی و ریزش‌های بارانی را در میزان آلایندگی و نفوذ آن در خاک منطقه را مشاهده نماییم. به همین دلیل تعداد ۳۰ نمونه از صفر تا ۳۰ سانتی متری خاک را برداشت کردیم و این را در شرایط خاصی پس از نمونه برداری ترکیبی به آزمایشگاه منتقل کردیم؛ معمولا در بررسی نمونه ها توسط دستگاه‌های تشخیصی دو نکته را اهمیت می‌دهیم؛ اول اینکه نمونه‌های برداشته شده باید حتماً طبق قوانین و استاندارد های آنالیز به درستی برداشته شده باشد که ما سعی کردیم طبق ضوابط و معیارهای استاندارد  این نکته را رعایت کنیم و نکته دوم بحث‌های تجزیه تحلیل آماری دقیق بود که بتوانیم نتایج را با نتایجی که در دنیا مطرح است و منتشر می‌شود مقایسه کنیم. ما چند شاخص عمده را از جمله شاخص زمین انباشت، شاخص درجه آلودگی و شاخص بار آلودگی کل، شاخص غنی شدگی، ریسک اکولوژیکی و ارزیابی ریسک خطر سلامتی و اکولوژیکی را به همراه شاخص خطر سرطان‌زایی که یکی از شاخص‌های عمده بود را اندازه گرفتیم و نتایج مدونی را یافتیم که این‌ها در مقالات مختلف به چاپ رسیده است.

وی با اشاره به نتایج این تحقیق افزود: سال 1401 در سمینار کشوری بهداشت محیط  که همزمان بصورت بین المللی نیز برگزار شد  این مقاله مورد پذیرش قرار گرفت. یک مقاله هم در ارتباط با بحث‌های زیست‌محیطی بود که امیدوار هستیم در آینده به چاپ برسد. دکتر باریک بین همچنین گفت: برای بررسی روند آلودگی در مناطق مختلف، شاخص‌های مختلفی وجود دارد؛ از جمله آن شاخص ها  شاخص تغییر غلظت فلزات سنگین در منابع آبی و خاک اهمیت فراوانی دارد که هدف اولیه انجام این پروژه بود و البته خوشبختانه هیچگونه مشکلی نداشت و تنها موارد اندکی بود که با توجه به عدم استفاده از محل جهت دفن پسماندها مشکل خاصی ایجاد نمی‌کند. البته همچنان پیشنهاد گردید کسانی که در منطقه مشغول کار هستند از وسایل حفاظت فردی استفاده کنند.

دکتر باریک بین در خاتمه اظهار امیدواری کرد: با نتایج بیشتر و کاربردی در گروه مهندسی بهداشت محیط دانشکده بتوان در مباحث زیست‌محیطی و همچنین آلودگی های محیطی با تحقیقاتی که در گروه انجام خواهد شد بتوان فرهنگ پیشگیری از مخاطرات زیست‌محیطی را با  اعلام زود هنگام خطر به مسئولین انجام داده تا مدیریت صحیحی را در مدیریت و کنترل آلاینده هایی که وارد منابع آب، خاک و هوا می‌شوند اجرا شود و شاهد بهبود وضعیت بهداشت محیط زیست در کشور باشیم.