گفتگو با یکی از پر افتخارترین اساتید دانشگاه؛از دریافت عنوان "دانشمند بین المللی چشم پزشکی"تا تأسیس بانک چشم در مشهد

وب دا: از همان سال های کودکی، بواسطه‌ی شغل پدر و مادر که هر دو در حرفه مقدس پزشکی فعالیت داشتند با دنیای طبابت؛ کم و بیش آشنا شده بود و هر چند می دانست، پا گذاشتن در این مسیر طولانی همراه با چالش های فراوانی است، اما علاقه و تمایل بسیارش به حرفه پزشکی سبب شد که در زمان انتخاب رشته دانشگاهی، جز به رشته پزشکی فکر نکند و به این ترتیب دکتر سیامک زارعی قنواتی در سال 1374 به عنوان دانشجوی پزشکی وارد دانشگاه علوم پزشکی مشهد شد: " اردیبهشت ماه 1356 در شهر مشهد متولد شدم، پدرم دکتر سهراب زارعی قنواتی، از متخصصین قدیمی رشته اطفال در شهر مشهد بودند ( و همچنان مشغول طبابت هستند ) و مادرم دکتر نرگس قاسمیان، که البته چند سالی است فعالیت پزشکی ندارند.

تحصیلات من در چهار سال اول دوره ابتدایی، به دلیل اینکه پدر مشغول گذراندن طرح دوره تخصص در تربت جام بودند، در این شهرستان سپری شد و پس از بازگشت خانواد‌ه‌ به شهر مشهد، در دبستان سجاد و سپس در دبیرستان امام رضا(ع) تا مقطع دیپلم ادامه تحصیل دادم. سال سوم دبیرستان، در آزمون سراسری دانشگاه آزاد در رشته پزشکی پذیرفته و سال چهارم متوسطه نیز، در آزمون سراسری در رشته پزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد پذیرفته شدم که طبعاً انتخاب من دانشگاه سراسری بود و به این ترتیب در سال 1374 به عنوان دانشجوی رشته پزشکی، وارد دانشکده پزشکی مشهد شدم".

از صدرنشینی در آزمون های دانشگاهی تا جایزه جهانی(ICO)

طی سال‌های تحصیل در دانشگاه، آزمون های متعددی را با کسب رتبه اول پشت سر گذاشته بود و این افتخار در آزمون بین المللی اینترنشنال کانسیل آفتالمولوژی (ICO) نیز تکرار شد؛ آزمونی که با حضور چندین هزار داوطلب چشم پزشک از سراسر جهان برگزار و در بردارنده فرصتی درخشان برای گذراندن دوره آموزشی یکساله در یکی از بهترین مراکز چشم پزشکی دنیا بود: " پس از کسب رتبه اول آزمون پره انترنی، در آزمون دستیاری هم از بین حدود 17 هزار داوطلب، با اختلاف چشمگیر رتبه اول کشوری را کسب کردم و به عنوان دانشجوی یک درصد برتر دانشگاه مستقیماً وارد دوره دستیاری شدم. همچنین کسب رتبه اول بورد (رتبه اول بورد کتبی و شفاهی) چشم پزشکی در سطح کشور سبب شد که بتوانم دوره طرح را در قالب هیأت علمی در دانشگاه علوم پزشکی مشهد خدمت کنم و یک سال پس از دوره هیأت علمی، برای گذراندن دوره فوق تخصصی سگمان قدامی که شامل؛ آب مروارید، قرنیه، پیوند و جراحی عیوب انکساری بود به دانشگاه شهید بهشتی تهران ( بیمارستان لبافی نژاد ) رفتم و پس از یک سال و نیم، مجدداً به دانشگاه علوم پزشکی مشهد بازگشته و به عنوان عضو هیأت علمی فعالیتم را ادامه دادم. البته در این فاصله‌ی زمانی، در یک آزمون بین المللی به نام اینترنشنال کانسیل آفتالمولوژی (ICO) حضور یافتم که از حدود ۹۲ کشور، شرکت کننده داشت و موفق شدم در این آزمون، رتبه اول جهان را کسب کنم که بر همین اساس ، یک بورسیه ۲۳ هزار دلاری به نام Helmerich Award به بنده اهداء شد و من این امکان را داشتم که ضمن برخورداری از حمایت مالی، در هر جایی از جهان که مایل هستم ادامه تحصیل بدهم.

در آن زمان یکی از بهترین مراکز چشم پزشکی جهان ( که البته هنوز هم از مراکز سرآمد در حوزه چشم پزشکی به شمار می رود) ، دانشگاه UCLA آمریکا و مؤسسه چشم جولز استاین بود و من بر اساس سابقه درخشان این مؤسسه، ترجیح دادم که دوره آموزشی ام را در این مرکز بگذرانم و در پایان دوره هم با توجه به اینکه فعالیت‌های من در امریکا چشمگیر بود و همچنین سوابق تحصیلی‌ام کاملا رضایت بخش بود و البته پس از شرکت و کسب رتبه اول در یک آزمون بین‌المللی چشم پزشکی دیگر، رئیس فدراسیون بین‌المللی چشم پزشکی (ICO) ،پرفسور اسپایوی، در طی تماس شخصی، ضمن تبریک به بنده پیشنهاد دادند که در صورت تمایل، در یکی دیگر از مراکز آمریکا به نام Bascom Palmer که از مراکز درجه یک این کشور در حوزه چشم پزشکی و وابسته به دانشگاه میامی آمریکا است، برای یک دوره دیگر فوق تخصصی در مورد بیماریهای سطحی چشم و قرنیه مصنوعی بورسیه شوم و من هم پذیرفتم. در همان سال 2011 و پس از اتمام دوره فوق تخصصی در دانشگاه UCLA ، به دانشگاه میامی در فلوریدای آمریکا رفتم و در آنجا نیز دوره مربوط به بیماری‌های سطحی چشم و کراتوپروتز ( قرنیه مصنوعی) را طی نمودم. در این مدت با توجه به سوابقم در دانشگاه UCLA و توصیه نامه های اساتیدم در امریکا امکان فعالیتهای بسیار بیشتری داشتم و در اکثر امور بالینی، جراحی های جدید و تحقیقات این مرکز مشابه یک هیأت علمی نقش داشتم. در این مدت مقالات متعدد مشترکی منتشر کرده و ارتباطات بین المللی خود را گسترش دادم. با پایان یافتن این دوره های فوق تخصصی و با دو مدرک فلوشیپ از آمریکا به دانشگاه علوم پزشکی مشهد بازگشتم".

راه اندازی دوره فوق تخصصی قرنیه بین المللی مورد تأیید فدراسیون جهانی چشم

پس از اتمام دوره فوق تخصصی سگمان قدامی در دانشگاه شهید بهشتی با همت سایر همکاران موفق به ایجاد دوره دوره فوق تخصصی قرنیه و سگمان قدامی در بیمارستان خاتم الانبیا(ص) شدیم. دو سال بعد پس از اتمام دوره فوق تخصصی در آمریکا، متقاضی ایجاد یک مرکز بین المللی برای آموزش چشم پزشکان در رشته فوق تخصصی قرنیه، آب مروارید و جراحی عیوب انکساری (سگمان قدامی) در دانشگاه علوم پزشکی شدم. در آن سال پس از دریافت درخواست من توسط فدراسیون بین المللی چشم و با حمایت سایر اساتیدم در امریکا، در اتفاقی کم نظیر شخص پروفسور گیبل که ریاست فدراسیون جهانی چشم پزشکی بود، جهت بازدید به شهر مشهد سفر کرد و پس از بررسی توانمندی‌ها و امکانات، به اینجانب مجوز آموزش و تربیت چشم پزشکان بین‌المللی در رشته پیوند قرنیه، کاتاراکت و جراحی عیوب انصاری و سگمان قدامی را داد و پس از آن بالغ بر ۱۰ چشم پزشک بین المللی در بیمارستان خاتم الانبیا(ص)  تحت آموزش و تربیت قرار گرفته و مدرکشان پس از تأیید توسط اینجانب مورد تأیید فدراسیون بین المللی چشم قرار گرفته است. اکثر این افراد در کشورهای خود و اغلب در دانشگاه‌های مرتبط مشغول طبابت و آموزش می‌باشند. در آن سال، این اولین مرکز در خاورمیانه بود که چنین مجوزی را دریافت می کرد. البته متأسفانه در سالهای اخیر و به دلیل تحریمهای بین المللی درخواست‌های بین المللی برای دوره مذکور کاهش یافته است.

سفر مجدد به خارج کشور و پایه گذاری دستاوردی ماندگار در مشهد

دکتر زارعی قنواتی در سال 1393 مجدد  سفری به خارج کشور داشت که البته این بار، موضوعی مهم تر و ماندگارتر هدف سفر است؛ تأسیس بانک چشم در شهر مشهد... : " در سال 2015 برای طی کردن دوره Eye Bankingیا بانک چشم و پیوند پیشرفته قرنیه در دانشگاه ایندیاناپلیس امریکا و با این نیت که بتوانم بانک چشم را در شهر مشهد راه اندازی کنم، خدمت پروفسور پرایز؛ از بزرگان علم پیوند قرنیه در جهان، رسیدم ( ایشان بسیاری از ابزارهایی که در پیوند قرنیه کاربرد دارد و همچنین عمده کتاب‌های مرتبط با این حوزه را تألیف کرده‌اند و در واقع می‌توان وی را پدر پیوند قرنیه مدرن دانست ) در طی شش ماه که بنده نزد پروفسور پرایز بودم ، روشهای جدید پیوند قرنیه و همچنین دوره فرآوری بافت های چشمی را گذراندم. علاوه بر آن در بانک چشم ایندیاناپولیس آمریکا فعال شدم و پس از بازگشت به مشهد، پروپوزال بانک چشم را آماده کردم تا مقدمات تأسیس بانک چشم در مشهد را فراهم کنم".

تأسیس بانک چشم مشهد ؛ افتخاری که از دل مرارت های بسیار رقم خورد!

تلاش ستودنی و دغدغه مندانه دکتر زارعی قنواتی و همکارانش؛ در جهت تأسیس بانک چشم مشهد در حالی آغاز و دنبال میشود که انبوهی از چالش های ریز و درشت در مسیر حرکت، ( که اغلب هم به امور اجرایی باز می گردد ) بارها عزم آنان را تا مرز دلسردی و نا امیدی پیش می برد، اما حمایت های مستمر و همدلانه‌ی مسئولان دانشگاه؛ اعم از رؤسا و معاونین وقت و... در نهایت سبب می شود که این بار سنگین به سرمنزل مقصود برسد و بانک چشم مشهد به عنوان نمادی از افتخارات و توانمندی حوزه پزشکی کشور، در شهر مشهد راه اندازی گردد. صحبت های دکتر زارعی قنواتی در این خصوص هم شنیدنی است: " در پروسه راه اندازی بانک چشم مشهد، بنده به عنوان مجری بر ابعاد مختلف کار، نظارت داشتم و حتی در فعالیت‌های ساختمانی ، دیزاین ، ایجاد کلینروم ، خریدها و تجهیز مؤسسه نیز نقش داشتم تا در نهایت و با گذر از چالش های بسیار توانستم بانک چشم را تأسیس کنم، این بانک از پیشرفته‌ترین بانک چشم‌های منطقه است و از این جهت بسیار کمیاب و نادر است. اغلب کشورهای پیشرفته منطقه بانک چشم ندارند، لذا برای انجام پیوند قرنیه نیازمند تأمین قرنیه از کشورهایی مثل آمریکا هستند، اما خوشبختانه ما در ایران علاوه بر بانک چشم تهران در مشهد هم آن را راه اندازی کردیم و این بانک تاکنون بافت مورد نیاز ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ پیوند قرنیه را فراهم کرده و از نظر کیفیت قرنیه هم به جرأت می‌توان گفت که از بسیاری بانک چشم‌های جهان و از جمله آمریکا بهتر است".

از دکتر زارعی قنواتی پیرامون ضرورت و اهمیت تأسیس بانک چشم در جهان و از جمله کشورمان ایران، سوال می کنم، که پاسخ می دهند: " هر کشوری به ازای هر ۱۵ میلیون نفر، نیازمند یک بانک چشم است و ما در کشورمان ایران هنوز حدود ۳ یا ۴ بانک چشم دیگر نیاز داریم تا به آمار استاندارد آن برسیم. نکته دیگر اینکه، بانک چشم در واقع یک تکنولوژی استراتژیک است که هر کشوری نمی‌تواند از نظر فنی و علمی آن را داشته باشد و خوشبختانه ما از این موقعیت برخوردار هستیم. هم اکنون خیلی از کشورهای منطقه برای پیوند قرنیه به ایران می‌آیند که این امر نشان از توانمندی متخصصین ایرانی و برخورداری کشورمان از تکنولوژی های روز جهان در حوزه چشم پزشکی است".

پیوند قرنیه از فرد متوفی؛ نکته‌ی مهمی که بسیاری از مردم نمی دانند!

 دکتر زارعی قنواتی در بین صحبت های خود به نکته مهم و جالبی اشاره می کند که شاید بسیاری از مردم نسبت به آن بی اطلاع باشند و آن اینکه از یک فرد وفات یافته ( و نه فرد مرگ مغزی ) امکان پیوند قرنیه به فردی که کم بینا یا نابینا است، وجود دارد: " در مورد فردی که فوت می کند و عملاً هیچ امیدی به بازگشت او به زندگی نیست، حدود یک و حتی دو روز فرصت وجود دارد که قرنیه او در صورت رضایت خانواده اش، پیوند شود، این در حالی است که مثلاً در مورد پیوند کلیه یا پیوند قلب و ... چنین امکانی وجود ندارد و حتماً باید از یک فرد مرگ مغزی این کار انجام شود. ما در بانک چشم مشهد، صحنه‌های بسیار زیبایی داریم از اهدای قرنیه فردی که فوت شده و با رضایت خانواده‌اش پیوند قرنیه برای بازگرداندن بینایی به یک فرد کم بینا یا نابینا  انجام می‌شود و من امیدوارم که با اطلاع رسانی و آگاهی بخشی بیشتر به مردم بتوانیم امکان انجام این پیوندها را در شهر مشهد بیش از پیش فراهم کنیم. متأسفانه در دنیا کمبود بافت‌های چشمی بسیار فراگیر است و تقریباً از هر ۲۰ نفر که نیازمند پیوند قرنیه هستند، تنها برای یک نفر امکان پیوند قرنیه فراهم می‌شود، چون تکنولوژی و بانک چشم و همچنین افراد متخصصی که بتوانند پیوند را انجام دهند در خیلی از کشورها وجود ندارند، البته کشور ما خوشبختانه از این جهت وضعیت خوبی دارد و با برخورداری از بانک چشم، یکی از بزرگترین مشکلات چشم پزشکی که همانا نابینایی و کم بینایی به علت مشکلات قرنیه و بویژه قوز قرنیه است تا حد زیادی مرتفع خواهد شد. بانک چشم مشهد در آینده نزدیک فعالیت‌های خود را در بهشت رضا(ع) نیز گسترش خواهد داد و در مواردی که خانواده‌ها مایل باشند امکان اهدای چشم از متوفی فراهم خواهد شد. بنده امیدوارم با رایزنی‌های انجام شده بتوانیم از ماه آینده با خانواده‌هایی که قصد دارند برای متوفای خود کار خیری را انجام دهند ( و چه کاری بهتر از این که بتوانند فردی را که نابینا یا کم بینا است به بینایی برسانند ) ارتباط برقرار کنیم و امیدواریم پیش از ایام عید این امکان فراهم شود."

ورود به هیأت مدیره انجمن چشم پزشکی خراسان، ایران و حضور در رده های بالای تصمیم گیری چشم پزشکی بین المللی

"در دوران دانشیاری تصمیم گرفتم نقش بیشتری در هدایت چشم پزشکی در کشور و جهان ایفا کنم. پس از شرکت در انتخابات انجمن چشم پزشکی به عضویت هیأت مدیره انجمن چشم پزشکی ایران در آمدم. در انجمن چشم پزشکی نیز با توجه به سوابقم، مسئول و مدیر روابط بین‌الملل انجمن شدم و  با توجه به فعالیت‌هایی که در انجمن‌های مختلف بین‌المللی انجام داده بودم،  امکان لابی‌گری و کسب سهمیه‌های مختلف برای انجمن چشم پزشکی ایران را فراهم کردم.

یک موردبسیار با اهمیت، ورود به تصمیم گیری در فدراسیون جهانی چشم به عنوان عضو شورای مرکزی فلوشیپ و کارگروه نگارش کوریکولوم  و همچنین عضویت در کانسیل انجمن بین‌المللی آسیا و اقیانوسیه بود که دست  ایران را برای حضور در تصمیم گیری‌های بین‌المللی باز کرد. جالب است بدانید از نظر جغرافیایی ما در محدوده انجمن مدیترانه قرار می‌گیریم. متأسفانه به دلایل علمی و تا حدودی سیاسی این انجمن فعالیت عمده‌ای در منطقه انجام نمی‌دهد و به خصوص در فعالیت‌های منطقه‌ای همکاری زیادی با چشم پزشکی ایران ندارد. در حدود ۷ سال پیش با لابی بین المللی و حمایت اساتید و همکارانم در امریکا آلمان ، توانستم ایران را به عضویت انجمن آسیا و اقیانوسیه که اعضای بسیار مهمی مانند ژاپن، کره، چین، هند و استرالیا دارند ، درآورم. این انجمن پرجمعیت‌ترین و مهم‌ترین انجمن بین‌المللی چشم پزشکی است و عملاً نقش بسیار مهمی در تصمیم‌گیری‌های حوزه چشم پزشکی در جهان دارد. حضور ما در این انجمن علاوه بر همکاری‌های بین‌المللی و ارتباطات علمی نقش ایران را در تصمیم گیری‌های بین‌المللی کاملاً برجسته می‌کند و بنده نیز از همان سالهای ابتدایی نماینده ایران و سپس نماینده منطقه ای در انجمن مذکور شدم و توانمندی تغییرات سیاست‌های کلی در حوزه چشم پزشکی را به عنوان نماینده ایران و منطقه به دست آوردم. علاوه بر آن که کانسیل ممبر انجمن مذکور هستم، عضو شورای رهبری و پذیرش عضویت و همکاری بین اللملی آن نیز می باشم. "

تلاش های علمی که با کسب کرسی های جهانی به ثمر نشست

دکتر زارعی قنواتی که در حال حاضر استاد تمام دانشگاه علوم پزشکی مشهد است، در طول سالهای تحصیل و فعالیت کاری در داخل و خارج کشور، موفق به کسب جایگاه ها علمی مختلف و نگارش آثار علمی ارزشمندی شده که از جمله‌ی آن می توان به نگارش حدود 110 مقاله ISI، تألیف 5 عنوان کتاب، دریافت عنوان دانشمند بین المللی چشم پزشکی از سوی انجمن بین المللی چشم پزشکی، کسب چهار دوره عنوان پژوهشگر برتر دانشگاه، کسب رتبه های برتر کشوری در جشنواره های شهید مطهری و جشنواره رازی، احراز عنوان " چشم پزشک پارسی " از سوی بنیاد چشم پزشکی پروفسور شمس و کنگره سراسری فارابی، عضویت در کمیته فلوشیپ موسسه اینترنشنال کانسیل آفتالمولوژی (ICO) و کسب کرسی آموزشی و نگارش کوریکولوم

 تخصصی چشم پزشکی در این مؤسسه و همچنین عضویت در انجمن آسیا اقیانوسیه و البته دبیری و عضویت هیأت تحریریه چندین مجله معتبر چشم پزشکی اشاره کرد: " من از حدود پنج سال قبل کانسیل منبر انجمن آسیا اقیانوسیه شدم و در تصمیم گیری‌های کلان چشم پزشکی در این منطقه نقش دارم، انجمن چشم پزشکی آسیا اقیانوسیه از نظر تعداد و اهمیت مهم‌ترین انجمن چشم پزشکی جهان است و از این جهت بنده توانستم کرسی ایران را در این انجمن حفظ و نمایندگی کنم. اخیراً هم موفق شدم یک کرسی در مؤسسه Bascom Palmer برای تدریس ، ریسرچ و امور تحقیقاتی مشترک داشته باشم. همچنین سال گذشته یک فرصت مطالعاتی برای یک دوره فوق تخصصی دیگر را در دانشگاه Bascom Palmer گذراندم که در آنجا علاوه بر کار بر روی دو پتنت مهم ( که یکی مربوط به جراحی مدرن آب مروارید است و دیگری بحث کاشت رینگ های اوژنیک داخل قرنیه در بیماران قوز قرنیه) ، نقش تدریس و آموزش دستیاران و فلوشیپهای چشم پزشکی آمریکایی را هم بر عهده داشتم و هم اکنون نیز از این طریق با دانشگاه میامی مرتبط هستم و کارهایی مشترک انجام می‌دهیم که از جمله آن می‌توان به نگارش فصلی از کتاب رفرنس و مرجع جهانی چشم پزشکی با عنوان امریکن آکادمی آمفتالمولوژی اشاره کرد. معتقدم که این کارهای مشترک می‌تواند برای هر دو دانشگاه مفید باشد".

ارتقاء علم و مهارت پزشکی، در گرو ارتباطات بین المللی است

دکتر زارعی قنواتی با توجه به تجربه ای که از تحصیل و کار در خارج کشور دارد معتقد است که یکی از مهمترین راه های ارتقای علم پزشکی و مهارت های مرتبط با آن افزایش تعاملات و ارتباطات بین المللی است: "بنده معتقدم فعالیت‌های علمی و پیشرفت‌های آن باید با ارتباطات بین‌المللی همراه باشد و اگر یک فرد یا یک مرکز دانشگاهی خود را ایزوله کند، به تدریج کیفیت کارش اُفت خواهد کرد، اما زمانیکه با سایر دانشگاه‌های داخلی و خارجی ارتباط داشته باشد و وارد رقابت‌های سالم و کارهای مشترک بشود، قطعاً برای هر دو طرف آورده بسیاری خواهد داشت و موجب پیشرفتشان می‌شود.

بر همین اساس من فکر می‌کنم که دوره‌های فوق تخصصی در خارج کشور برای باز شدن و فراگیر شدن افق علمی هر فردی می‌تواند کمک کننده باشد و در حال حاضر همین ارتباطات سبب شده که ما دانشجویان مشترک داشته باشیم و برخی از دانشجویان و چشم پزشکان ما در سایه همین ارتباطات، در خارج از کشور تحصیل کرده‌ ، بازگشتند و کارهای جدیدتری را انجام داده‌اند؛ از طرفی نگاه‌های مراکز بین المللی به توانمندی علمی و مهارت چشم پزشکان ایران تغییر میکند. بنده به خاطر دارم در سال ۲۰۱۰ که به آمریکا رفته بودم، مدتی طول کشید تا لاینسس من ( که مجوز معاینه با بیمار و عمل جراحی است ) حاضر شود و من در این فاصله، وقتی در مورد مباحث مختلف چشم پزشکی صحبت می‌کردم، از جهت تئوری و بحث‌های نظری می‌دانستند که وضعیت کشور ما خوب است ، اما باور نمی‌کردند که عمل‌ها و پیوندها را هم به خوبی انجام دهیم، ولی زمانیکه لاینسس آمد و من در بخش‌های بالینی و اتاق عمل حضور یافتم کاملاً دیدگاه آنها تغییر کرد و یکی از اساتید معروفی که با هم زیاد کار می‌کردیم در اواخر کار من در مؤسسه چشم پزشکی امریکا، در یک کنفرانس بین المللی با افتخار اعلام می کرد که من پیوند دالک را ( که یکی از پیوندهای خاص است و در ایران ما آن را به وفور انجام می‌دهیم)  از دکتر سیامک آموختم. خوشبختانه افرادی همچون ایشان در کنگره‌های سالانه ما حضور پیدا می کنند و از نزدیک با کارهای چشم پزشکی ایران آشنا شده اند و به این نتیجه رسیده اند که ایران چشم پزشکی قوی دارد و افراد توانمند در آن زیاد هستند، لذا اکنون حالت یک طرفه ای که صرفاً یک نفر آموزش ببیند وجود ندارد و در واقع یک تبادل دو طرفه بین‌المللی است که هر دو طرف هم از آن سود می‌برند.

دکتر زارعی قنواتی به سابقه مدیریت خود در واحد روابط بین الملل دانشگاه علوم پزشکی مشهد نیز اشاره و در خصوص ظرفیت های این حوزه اظهار می کند:" بنده مدت هشت سال مدیر روابط بین‌الملل دانشگاه علوم پزشکی مشهد بودم و در واقع با افراد، دانشگاه‌ها و سازمان‌های پزشکی دنیا ارتباط داشتیم و در این مدت دریافتم که دانشگاه علوم پزشکی مشهد پتانسیل‌های بسیار زیادی دارد و اساتید فرهیخته در آن فراوان هستند، همینطور دانشجویان پزشکی ایران که غالباً جزو افراد نخبه و باهوش کشور هستند. در سایر کشورها افرادی که به سراغ رشته پزشکی می‌روند ممکن است از افراد نخبه نباشند، اما در ایران معمولاً رشته پزشکی گزینه منتخب افراد نخبه و باهوش است و بر همین اساس خیلی از دانشجویان ما از هوش و قدرت فراگیری سرآمد هستند و این ارتباطات بین المللی وقتی اتفاق می‌افتد چنین افرادی می‌توانند توانمندی‌های خود را چند برابر کنند و از نظر علمی خود را در سطح جهان مطرح کنند.

البته شخصاً احساس می‌کنم که در سال‌های اخیر ارتباطات بین المللی ما چندان پویا نیست و اگر این ارتباطات تقویت بشود قطعاً نگاه‌ها نسبت به توانمندی‌های پزشکی کشورمان تغییر خواهد کرد؛ هر چند که خیلی از کشورهای منطقه و کشورهای دیگری که با ایران در ارتباطند به این توانمندی پزشکی ایران واقف هستند، اما در عین حال معتقدم که ما هنوز با آنچه که کشورمان لیاقت و ظرفیت آن را دارد خیلی فاصله داریم.

شاید برای عموم مردم قابل باور نباشد؛ اما خیلی از خدمات پزشکی که در ایران به راحتی و با کیفیت قابل قبول در دسترس است در خیلی از کشورهای پیشرفته به این راحتی قابل دسترس نیست و اگر هم وجود داشته باشد با هزینه‌های بسیار بالا همراه است. مثلاً یک ویزیت چشم پزشکی در کشور آمریکا نزدیک ۴۰۰ تا ۵۰۰ دلار است ؛ در صورتیکه در کشور ما می‌توان با یک هزینه نسبتا پایین،  بهترین متخصص یک رشته را دید. در خیلی از کشورها این اجازه به شما داده نمی‌شود که هر پزشکی را خواستید ببینید و باید سطح ارجاع را رعایت کنید و در صف نوبت باشید،؛ حتی در بخش اورژانس ممکن است بیمار ۵ تا ۶ ساعت معطل شود و این یک روال معمول در آن کشورها به شمار می رود. مثال دیگر پیوند قرنیه است که در بعضی کشورها پیشرفته نوبتهای طولانی و صف انتظار چند ساله دارد.

در مجموع سطح علمی پزشکان ما و امکانات حوزه پزشکی کشور نسبت به بسیاری از کشورهای دیگر در سطح بسیار خوبی است و حتی حوزه پزشکی ما نسبت به سایر حوزه‌ها در کشور هم از شرایط مطلوبی برخوردار است و انشاالله بتوانیم این سطح مطلوب را حفظ کنیم چون به دلیل تحریمها و مشکلات اقتصادی حفظ وضعیت موجود در سالهای آتی بسیار سخت خواهد بود. نگرانی‌ دیگری که اکنون در کشور وجود دارد، مهاجرت پزشکان ما به خارج از کشور است . تا چند سال قبل مهاجرت ها به کشورهای پیشرفته و تراز اول اتفاق می‌افتاد اما اکنون به کشورهای حوزه خلیج فارس نیز مهاجرت انجام می‌شود و خیلی از دانشجویان من این دغدغه را دارند که شاید بهتر باشد مهاجرت کنند و با توجه به اینکه کشورهای منطقه با یک وضعیت خوب پذیرای آنها هستند، قطعاً در آینده ما دچار مشکل خواهیم بود.

ضمن اینکه چنین مشکلی با افزایش پذیرش دانشجویان پزشکی حل نمی‌شود، چون افزایش پذیرش دانشجو تنها کیفیت آموزش و توانایی های بالینی فارغ التحصیلان را کاهش می‌دهد و اگر قرار باشد بهترین‌های این رشته که با زحمت و هزینه فراوان پرورش یافتند به کشورهای دیگر بروند واقعاً آینده درمان کشور مثل خیلی از مسائل دیگر دچار چالش خواهد شد. در حوزه چشم پزشکی، بنده به جرأت عرض می‌کنم که در حال حاضر هیچ دلیلی برای ارجاع دادن بیماران به خارج کشور وجود ندارد، ولی شاید یک دهه آینده مجبور باشیم که مثل سال‌های دهه ۶۰ بیماران مان را به خارج کشور بفرستیم. بنابراین دوره درخشان پزشکی کشور که خوشبختانه همچنان هم وجود دارد، باید مورد توجه باشد و مغفول نماند تا همانند بسیاری از مشکلات که اکنون در سایر زمینه‌های داریم، در زمینه پزشکی هم دچار مشکل نشویم".

استاد زارعی قنواتی به مهاجرت برخی همکاران خود و فعالیت آنها در مراکز مختلف جهان نیز اشاره کرده و در عین حال معتقد است که مهاجرت کردن اغلب با مشکلات فرهنگی و عاطفی متعددی همراه است و کنار آمدن با این مشکلات ممکن است در توان هر کسی نباشد: " به طور کلی موضوع مهاجرت و اینکه چرا برخی افراد می روند و برخی می‌مانند به عوامل و فاکتورهای متعددی بستگی دارد. برخی افراد ممکن است از نظر فرهنگی، عاطفی یا خانوادگی وابستگی هایی داشته باشند و بعضاً دچار مشکلاتی در این خصوص بشوند، اما حقیقتاً هیچ جای دنیا کشور انسان نمی‌شود و قطعاً همه دوست دارند که در کشور خودشان بمانند و باعث ارتقای وضعیت آن بشوند، اما متأسفانه گاهی شرایط به نحوی رقم می‌خورد که افراد ترجیح می‌دهند علی رغم همه مشکلاتی که با مهاجرت خواهند داشت به این شرایط تن بدهند."

تأسیس بانک چشم، مهمترین چالش در حوزه کاری من بود

از آنجا که مسیر پیشرفت همیشه با چالش ها و مشکلات متعددی همراه است و شرایط استاد زارعی قنواتی نیز از این موضوع مستثنی نبوده ، از ایشان در خواست میکنم که در خصوص چالش ها و مشکلات پشت سر گذاشته شده در این مسیر کمی صحبت کند: " در زمینه های علمی شخصاً دچار چالشی که مرا به این نتیجه برساند که ادامه راه ممکن نیست، نشده ام، اما در عین حال همه می‌دانیم که رشته چشم پزشکی رشته بسیار سختی است و عمل‌های پیچیده‌ای دارد و بنابراین باید تلاش و پشتکار  زیادی داشت.

 همچنین در گسترش فضاها و امکانات چشم پزشکی شهر در بخش خصوصی نیز تلاش زیادی داشته ام از جمله راه اندازی بخش جراحی عیوب انکساری همراه با لیزر فمتوسکند اسمایل و اگزایمر بیمارستان رضوی، ریاست شورای راهبردی چشم این بیمارستان برای چهار سال و سپس راه اندازی اتاق عمل چشم گهرسا و همچنین کلینیک فوق تخصصي و اتاق عمل لیزر حذف عینک نورآفرین که در حال حاضر نیز  در حال گسترش است را می توان نام برد. ولی چالشی که بیش از سایر مشکلات در ذهن من پررنگ مانده ، مربوط به تأسیس بانک چشم است. این چالش به حدی مرا تحت فشار قرار داده بود که بارها با خود فکر کردم، شاید تأسیس بانک چشم تصمیم اشتباهی است و اساساً نباید این کار انجام بشود، چون فوق العاده کار سخت و چالش برانگیزی بود. البته چالش‌های آن به هیچ وجه فنی و تخصصی نبود و بیشتر مربوط به حواشی ایجاد بانک چشم و کارهای اجرایی بود؛ هر چند که حمایت مستقیم دانشگاه علوم پزشکی مشهد و معاونت پژوهشی هم وجود داشت. به طور کلی امور اجرایی و ایجاد فضاهای جدید  معمولا در کشور ما خیلی چالش برانگیز است و این چالش ها می‌تواند افراد را دلسرد کند. من افراد بسیاری را سراغ دارم که می‌توانند مؤسسات و مراکز بزرگی را در رشته‌های مختلف تأسیس کنند و فعالیت‌های علمی و تحقیقی مختلف داشته باشند، اما به دلیل چالش‌های کار اجرایی سعی می‌کنند وارد این حوزه نشوند. معمولا در قسمت‌های علمی و درمانی کشور کسانی که توانمندند، می‌توانند کار را پیش ببرند اما حوزه اجرایی با توجه به اینکه حواشی می تواند خیلی چالش برانگیز باشد، شاید افراد را به این نتیجه برساند که اصلاً وارد این فضاها نشود. بنده هم بارها فکر کردم که شاید نباید به سمت تأسیس بانک چشم می‌رفتم، اما خداوند لطف کرد و حمایت‌ها هم وجود داشت و با وجود همه سختی ها و مرارت های زیاد کار به نتیجه رسید و بانک چشم تأسیس شد."

حمایت های خانواده، مسئولان دانشگاه و گروه چشم پزشکی، پشتوانه پیشرفت هایم بود

دکتر زارعی قنواتی در این گفتگو، از نقش حمایتی خانواده و بویژه همسرش که ضمن انجام کار طبابت، بخش قابل توجهی از بار مسئولیت های زندگی مشترک را در غیاب وی متحمل شده و همین طور حمایت های مسئولان دانشگاه و گروه چشم پزشکی یاد کرده و می گوید:" خانواده نقش زیادی در پیشرفت‌های یک فرد دارند و خوشبختانه من هم از این حمایت برخوردار بودم. همسرم خانم دکتر شادی شیبانی که متخصص داخلی هستند، در دوره‌های مختلف از بنده حمایت زیادی داشتند و به ویژه در دوره اخیر که من در آمریکا بودم و ایشان به همراه فرزندم در ایران بودند.

همچنین از حمایت گروه چشم پزشکی، رؤسا و معاونت‌های مختلف دانشگاه و حتی افرادی که سمت‌هایشان تغییر کرده قدردانی می کنم که همیشه حامی من بودند و با توجه به اینکه پروسه تأسیس بانک چشم طولانی بود، لازم است که از آقایان دکتر مهرابی بهار، دکتر دارابی، دکتر شبستری و بویژه دکتر بحرینی و همینطور معاونین حوزه پژوهش و درمان دانشگاه که خیلی خوب مرا در این مسیر همراهی کردند تشکر کنم. برخی اساتید هم در دانشگاه‌های آمریکا نیز در موفقیتهای بین المللی من نقش  چشمگیر داشتند که از جمله‌ی آنها می توانم به پروفسور تونی آلداوی و برادلی استراتسما چهره های مشهور علم چشم پزشکی در مرکز جولزاستاین و آقای دکتر پرایز که در واقع پدر پیوند قرنیه در آمریکا هستند در دانشگاه ایندیاناپلیس اشاره کنم . همچنین در دانشگاه میامی با پورفسور آلفونسو، پرفسور ویکتور پرز و پرفسور سونیا یو علاوه بر بحث آموزش، فعالیت‌های مشترک علمی، تحقیقاتی و تألیفات زیادی داشتیم و هر یک نقش بسیار برجسته‌ای در زندگی حرفه ای من داشتند."

تأثیر مستقیم فعالیت حرفه ای والدین، در چشم انداز شغلی فرزندشان

از دکتر سیامک زارعی قنواتی در خصوص علت ورودش به حرفه پزشکی؛ علیرغم همه سختی ها و چالش های متعدد آن سوال می کنم که پاسخ می دهد:  " ایده ای که از دوران کودکی در ذهن فرد شکل می‌گیرد، اغلب متأثر از فضای خانواده و محیط اوست و شاید اگر والدین من به عنوان مثال در رشته مهندسی فعالیت می‌کردند یا مثلاً پدر من خلبان بودند، این احتمال وجود داشت که من هم به سمت این رشته‌ها سوق پیدا کنم، اما به هر حال این اطمینان را دارم که بسیار به رشته پزشکی علاقمند بودم و هستم و اگر به گذشته بازگردم دوباره همین مسیر را طی خواهم کرد. برادر کوچکترم نیز چشم پزشک هستند و در یک مقطع زمانی دانشجوی دوره تخصص  خود من بودند، ایشان اکنون استاد دانشگاه تهران در بیمارستان فارابی هستند و شاید من هم در انتخاب رشته ایشان تأثیر داشته‌ام. فکر می کنم دلیل انتخاب تخصص چشم پزشکی این بود که از کودکی، انجام کارهای ظریفی که با دست انجام می‌شد را دوست داشتم و به همین خاطر پیش‌بینی می‌کردم که جراح شوم، دلیل دیگر هم این است که چشم پزشکی تصویربرداری‌ها و روش‌های تشخیصی خیلی پیشرفته‌ای دارد و تقریباً همه بیماری‌های چشم پزشکی را شما می‌توانید با یک تصویربرداری ببینید و بدون حدس و گمان تشخیص را اعلام کنید و و این هم از جذابیت‌های رشته چشم پزشکی است.

دانشجویان فضا و فرصت پیشرفت های علمی، در دوران جوانی را دریابند

استاد گروه چشم پزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد به عموم دانشجویان نیز توصیه می کند که از فرصت های موجود و توانمندی‌های دوران جوانی به خوبی استفاده کنند و به مطالعه و همچنین کارهای بالینی و آموزش بپردازند: " دانشجویان عزیز باید بدانند که این دوران تکرار نخواهد شد و هر چه سن بالاتر می‌رود کارها پیچیده‌تر و مشغله‌ها بیشتر می‌شود. نکته مهم‌تر اینکه اصلاً ناامید نشوند و بدانند که وظیفه اصلی آنها این است که به بهترین نحو آموزش ببینند و توانمندی‌های خود را افزایش دهند. برای فرد توانمند همیشه فضا و فرصت برای فعالیت وجود دارد و سعی کنند با علم روز همراه باشند و از متون و مقالات مختلف ( ترجیحا به زبان انگلیسی) بهره بگیرند و از فرصت‌های فراگیری که در فضای مجازی فراهم است استفاده کنند. در حال حاضر افراد هر مقاله یا تکنیک جراحی را که مایل باشند می‌توانند در اینترنت پیدا کنند، در حالی که تا چند سال قبل چنین امکانی وجود نداشت و مثلا بنده اگر مهارتی را باید می‌آموختم، لازم بود که حتماً به دانشگاه آمریکا بروم . همچنین به خاطر دارم که در زمان دانشجویی نخستین مقاله چشم پزشکی که قصد داشتم برای انتشار در یک ژورنال اروپایی ارسال کنم ، باید از طریق پست ارسال می‌کردم و حدود دو - سه ماه طول ‌کشید تا به دست آنها برسد و پس از اشکال گیری، مجدداً همین مدت ‌کشید که مقاله به دست من برسد و در مجموع ممکن بود یک سال این فرایند طول بکشد، اما اکنون در عرض چند ثانیه همه این فرایند از طریق اینترنت انجام می‌شود و بنابراین باید از این فضا به نحو احسن استفاده کرد. "

بیماران خارجی که ترجیح می دهند در کشور ایران درمان شوند!

درمورد بیماران خارجی و حتی ایرانیان مقیم خارج کشور که صرفاً با هدف درمان به ایران سفر می کنند و آمار قابل توجهی هم دارند از دکتر زارعی قنواتی سوال می کنم و ایشان ضمن تأیید این موضوع عنوان می کند: " خیلی از ایرانیانی که مقیم خارج کشور هستند با توجه به شناختی که از پزشکی کشورمان دارند، ترجیح می‌دهند که در ایران تحت درمان قرار بگیرند، چون هم توانمندی پزشکان ما برای آنها محرز است و هم هزینه‌ها علیرغم کیفیت بالا کمتر است.  خیلی از بیماران من کسانی هستند که سال‌های زیادی در اروپا و آمریکا زندگی کرده‌اند و اکنون به ایران می‌آیند تا کار درمان آنها با هزینه کمتر و البته با کیفیتی بالا انجام شود.

اقبال بیماران خارجی غیر ایرانی تبار هم به ایران چشمگیر است. این موضوع به ویژه زمانی که تحریم‌ها به گستردگی حال حاضر نبود، بیشتر اتفاق می افتاد و بیماران زیادی از کشورهای اروپایی و آمریکایی به ایران می‌آمدند چون می‌دانستند که کیفیت درمان و اعمال جراحی در ایران چطور است. علاوه بر بیماران متعدد از کشورهای منطقه، من بیمارانی از کانادا و همینطور بیمارانی از کشورهای آمریکا و اروپا داشتم که صرفا برای درمان و برای اولین بار به ایران آمده بودند.

از دو کشور پیشرفته برای شما مثال می زنم. در حال حاضر لیست‌های پیوند قرنیه در کشور کانادا به یک سال تا دو سال می‌رسد و در واقع اگر شما بخواهید در کانادا پیوند قرنیه شوید باید حدود یک یا دو سال در نوبت باشید. در آمریکا این لیست طولانی  وجود ندارد اما هزینه عمل پیوند قرنیه در این کشور  تقریباً تا ۱۲ هزار دلار است و خود بافت قرنیه 2 تا 5 هزار دلار قیمت دارد در حالی که در ایران این عمل‌ها با هزینه بسیار کم انجام می‌شود . در کنار بحث هزینه، کیفیت خدمات کار درمان هم در ایران بالا است. تکنولوژی‌هایی که در برخی کشورهای اروپایی به راحتی در دسترس نیست در ایران حداقل در سال‌های گذشته به راحتی در دسترس بود و اکنون که وضعیت ارزی کشور کمی متفاوت شده همچنان دسترسی وجود دارد، اما این نگرانی هم وجود دارد که آیا در سال‌های آینده هم این برخورداریها ادامه خواهد داشت یا نه؟ در مجموع اکنون هم از جهت کیفیت اعمال جراحی و هم بحث هزینه شرایط خوبی را در کشور داریم.

البته نکته مهمی که نباید مغفول بماند، این است که مقداری حمایت از سیستم پزشکی در کشور اُفت کرده و به خاطر مشکلات مختلف از جمله؛ مشکلات اقتصادی دلسردی هایی را در دانشجویان مشاهده می‌کنیم که ممکن است روی تحصیل و علاقه آنها به رشته و کارکردشان در آینده تأثیر بگذارد. بحث مهاجرت افراد نخبه که حتی جذب کشورهای حاشیه خلیج فارس می‌شوند هم باید مورد توجه باشد،  همچنین ما از نظر تجهیزات و تکنولوژی در سال‌های گذشته وضعیت مطلوبی داشتیم و خیلی از تکنولوژی‌هایی که به اروپا و آمریکا وجود داشت به همان سرعت در ایران هم وارد می‌شد، اما در سال‌های اخیر ورود تجهیزات سخت شده و یا هزینه آنها بسیار افزایش یافته و نکته نگران کننده‌تر اینکه با همان وسایل و تجهیزات قدیم هم با توجه به هزینه‌های سنگین نگهداری و تعمیر، چالش‌هایی وجود دارد و اگر این موضوع ادامه پیدا کند می‌تواند بر کیفیت خدمات چشم پزشکی و همینطور در سایر رشته‌ها اثر بگذارد. "

سخن پایانی دکتر زارعی قنواتی هم در رابطه با کلینیک فوق تخصصی چشم پزشکی " نورآفرین " در شهر مشهد است که حدود شش سال از تأسیس آن می گذرد: " این کلینیک قسمت‌های مختلفی دارد و انواع تصویربرداری‌ها و ایمیجینگ‌های چشمی و همینطور کارهای لیزری همچون لیزرهای شبکیه و مربوط به لنز و عدسی انجام می شود، یک واحد نیز به منظور جراحی عیوب انکساری و حذف عینک با روشهای مختلف لیزری  پیش بینی شده و تمام اعمال بالینی، معاینات و اقدامات سرپایی چشم پزشکی و درمانگاهی در اینجا انجام می‌شود. "